Met helofytensloot duurzaam waterbeheer in eigen beheer mogelijk
Volledig onderzoeksrapportMet helofytensloot duurzaam waterbeheer in eigen beheer mogelijk
Over Crkls
In de afgelopen decennia is het landbouwkundig onderzoek in Nederland enorm versplinterd en uit elkaar gegroeid. En ja, boeren hebben vertrouwen in onderzoek, maar hun vertrouwen is niet onvoorwaardelijk. Ook sluit het onderzoek niet altijd goed aan op de urgente problemen waarmee boeren worstelen in de praktijk.
De initiatiefnemers van Crkls: Misset Uitgeverij, BO Akkerbouw, Wageningen University & Research, Aeres Hogeschool en Groen Kennisnet willen hier wat aan doen voor een toekomstbestendige landbouw in Nederland die nu voor grote uitdagingen staat.
Het kennisplatform Crkls wil het kaf van het koren scheiden en bewezen kennis gemakkelijk vindbaar maken voor boeren op een plek. De resultaten van alle onderzoeken en praktijkproeven in Nederland worden verzameld en door een onafhankelijke redactie beoordeelt en op een uniforme en compacte wijze gepubliceerd.
Ga naar de inhoud
Onderzoeksinstituut: Aeres Hogeschool Dronten
Locatie: Nederland
Periode: van 2020 tot 2022
Gefinancierd door: Waterschap Zuiderzeeland, KIEM-hbo en Aeres
Status onderzoek: Afgerond
Bodemsoort: Kleigrond
Betrouwbaarheidsscore:
Droogtebestrijding is vanaf 2020 hoogste prioriteit bij de waterschappen in Nederland. ‘Water moet zo snel mogelijk weg’ maakt plaats voor ‘water vasthouden voor droogtebestrijding op een later tijdstip’. Boeren willen zelf bepalen wanneer ze hun akkers ontwateren voor machinebewerking en water bergen voor droogtebestrijding. Met een eigen stuw in de sloot (helofytensloot) kunnen boeren zelf de waterhuishouding regelen en zijn ze niet meer afhankelijk van de waterschappen.
Conclusies
- De voordelen van een eigen helofytensloot met stuw is dat boeren zelf het waterpeil kunnen regelen (opslaan en afvoeren) voor hun eigen akkers (een peilgestuurde drainage).
- Een eigen helofytensloot zorgt voor hogere biodiversiteit en zuivering van het afvalwater van stikstof en fosfaat voordat het in het oppervlaktewater terechtkomt.
- De waterkwaliteit benedenstrooms voldoet na zuivering door de helofytensloot meestal aan de norm van waterkwaliteit voor stikstof en fosfor.
- Ondergrondse opslag van regenwater (boven de grondwaterspiegel) is een andere methode om droogte en ook verzilting tegen te gaan.
- De biodiversiteit van de helofytensloot neemt het sterkst toe, als er het hele jaar door water in blijft staan met behulp van de stuw.
- De begroeiing van de helofytensloot hoeft niet ieder jaar gemaaid te worden. De doorstroming blijft goed.
Samenvatting
Nederland is van oudsher een nat land. Extremer weer door klimaatsverandering heeft als gevolg dat de periodes van droogte en wateroverlast langer duren. De waterschappen zijn kampioen in afvoeren van water, maar droogtebestrijding is een compleet achtergebleven gebied. Door het ernstige watertekort van de laatste jaren zijn er grote problemen ontstaan, waaronder natuurbranden, verlies van biodiversiteit en een lagere landbouwproductie. Veel maatregelen momenteel zijn kortetermijnoplossingen. Op langere termijn zal het gebied anders moeten worden in gericht. Het vraagt om veranderingen in het gebruik van de bodem, bebossing en benutting van water.
Lees meer
Voor boeren wordt maatwerk voor droogtebestrijding van hun akkers steeds belangrijker. De helofytensloot met stuw geeft de boeren de mogelijkheid om het waterbeheer en de waterkwaliteit op hun eigen bedrijf te regelen. De sloot fungeert als een helofytenfilter, waarbij helofyten (bijvoorbeeld lisdodde en gele lis) in samenspel met bacteriën het afvalwater zuiveren tot een kwaliteit die onschadelijk is voor het milieu. Een helofyt is de levensvorm van een tweejarige- of vaste plant waarvan enkel de onderwater zittende knoppen een ongunstige periode kunnen overleven (zoals een winter). Met de stuw kunnen de boeren zelf het waterpeil in de sloot regelen en daarmee de vochthuishouding van de aangrenzende akker sturen.
Doel
- Wat is het effect van een helofytensloot op:
- oppervlaktewaterkwaliteit (zuivering)
- bedrijfswatermanagement
- waterberging
- verhoging van biodiversiteit
- Op welke wijze moeten helofytensloten ingericht en beheerd worden?
Resultaten
- De helofytensloot zorgt door het sterk zuiverend vermogen dat de bovenstroomse waterkwaliteit (die zelden aan de normen voldoet) benedenstrooms meestal wel aan de normen voldoet. Wel zijn er grenzen aan het zuiverend vermogen.
- Naast de zuiverende werking kunnen waterplanten een bijdrage leveren aan kringlooplandbouw door maaisel te composteren voor bodemverbetering of door de lisdodde in de sloot te oogsten voor veevoer. Het mineralenverlies op het bedrijf wordt zodoende op een natuurlijke manier verminderd.
- Door een constante waterpeil in de helofytensloot ontwikkelen waterplanten zich spontaan, komt het waterleven terug en verbetert de waterkwaliteit aanzienlijk. De stuw is hierbij noodzakelijk.
- De eerste boer is concreet geadviseerd over implementatie van een helofytensloot.
- In tegenstelling tot aangelegde rietveldfilters hoeft de begroeiing niet ieder jaar gemaaid te worden. De biodiversiteit blijft daardoor behouden, terwijl de doorstroming na anderhalf jaar nog steeds goed is.
Vervolg(onderzoek)
- Om het resultaat wetenschappelijk beter te onderbouwen, wordt er vanaf 2022 in twee zijsloten een referentieproef opgezet. Daar wordt ofwel alleen peilbeheer toegepast, ofwel alleen helofyten ingeplant, of wordt het huidige peilbeheer gehandhaafd.
- Het waterschap Zuiderzeeland heeft inmiddels besloten om het onderzoek nog twee jaar te financieren, waarbij het accent voornamelijk op kennisoverdracht ligt.
- De komende jaren wordt er elke drie maanden een excursie georganiseerd door Wolter van der Kooij, lector agrarisch waterbeheer van Aeres Hogeschool Dronten.
- Het effect op het systeem als geheel zal per situatie variëren. Alleen als dit concept massaal wordt toegepast, moeten mogelijk maatregelen worden genomen (verbreden van het kavelslootprofiel en afspraken over het peilbeheer van de stuw).
Impactscore
Met de Impactscore laten we zien op welke bedrijfsactiviteiten de onderzoekresultaten direct effect hebben. Een onderzoeksresultaat kan bijvoorbeeld leiden tot het gebruik van minder gewasbeschermingsmiddelen of minder meststoffen. Dat vermelden we met een korte toelichting.
Gebruik water
Door een betere waterhuishouding met behulp van de helofytensloot is er minder of geen beregening nodig.
Gewasopbrengst
Door een betere waterhuishouding met behulp van de helofytensloot wordt de verdroging/wateroverlast bestreden en daardoor de opbrengst verhoogd.
Betrouwbaarheidsscore:
Onderzoek is niet statistisch onderbouwd, maar is meerjarig uitgevoerd. Het onderzoek is betrouwbaar.
